KANUN YARARINA BOZMA NEDİR?
Hâkim veya mahkeme tarafından verilen ve istinaf veya temyiz incelemesinden geçmeksizin kesinleşen karar veya hükümde hukuka aykırılık bulunduğunu öğrenen Adalet Bakanlığı, o karar veya hükmün Yargıtayca bozulması istemini, yasal nedenlerini belirterek Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına yazılı olarak bildirir. Devamında gerçekleştirilen usule uygun işlemlerle hukuka aykırılığın ortadan kaldırılmasını sağlayan olağanüstü kanun yoluna kanun yararına bozma denir.
CMK, 309-310. maddelerinde düzenlenmiştir.
KANUN YARARINA BOZMA BAŞVURUSU SONUCU İNCELENECEK KARARDA BULUNMASI GEREKENLER ÖZETLE ŞÖYLEDİR;
✓ Hâkim veya mahkeme tarafından verilmiş bir karar veya hükmün mevcut olması,
✓ Karar veya hükmün istinaf veya temyiz denetiminden geçmeden kesinleşmesi,
✓ Karar veya hükmün hukuka aykırı olarak verilmiş olması, gerekmektedir.
Yargıtay 2. Ceza Dairesi, 2023/25278 E. , 2023/6312 K.
“…Kanun yararına bozmanın konusu hukuka aykırılıkların giderilmesi olunca, ayrıntıları 26.10.1932 tarih ve 29/12 sayılı içtihadı birleştirme kararında açıklandığı üzere, yasaya aykırılık hâlleri uygulamadaki yanlışlıklar ile esasa etkili usûl hatalarından ibarettir.”
KANUN YARARINA BOZMA NEDENLERİ NELERDİR?
Bozma nedenleri:
a) Davanın esasını çözmeyen bir karara ilişkin
b) Mahkûmiyete ilişkin hükmün, davanın esasını çözmeyen yönüne veya savunma hakkını kaldırma veya kısıtlama sonucunu doğuran usul işlemlerine ilişkin
c) Davanın esasını çözüp de mahkûmiyet dışındaki hükümlere ilişkin
d) Hükümlünün cezasının kaldırılmasını gerektiren bir nedene ilişkin olabilir. Kanun, kanun yararına bozma başvurusu nedenlerini sınırlamamıştır İstinaf veya temyiz incelemesinden geçmeden kesinleşen tüm karar ve hükümlerin hukuka aykırılıkları gerekçesiyle kanun yararına bozma başvurusu yapılabilir.
Ancak Kanun yararına bozma, olağanüstü bir kanun yolu olduğundan bu yola başvurabilmek için hukuka aykırılığın ciddi bir boyuta ulaşmış, açık ve önemli olması gerekir.
Yargıtay 8. Ceza Dairesi, 2022/220 E. , 2024/48 K.
“…Vekâlet ücretinin şahsi hakka ilişkin olması nedeniyle, bu hususta kanun yararına bozma talebinde bulunulamayacağı kabul edilmiştir. Açıklanan nedenlerle vekalet ücretine ilişkin kanun yararına bozma talebinin “önemli esaslı hukuka aykırılık” niteliğinde bulunmadığı gibi “şahsi hak” kapsamında bulunması da göz önünde bulundurulduğunda, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının kanun yararına bozma isteminin reddine karar vermek gerekmiştir.”
KANUN YARARINA BOZMA İLE NE AMAÇLANMAKTADIR?
İstinaf veya temyiz denetim yollarından geçmeksizin kesinleşen kararlarda ağır hukuka aykırılıkların önlenerek kanunların ülke genelinde eşit uygulanması amaçlanmaktadır. Böylece, sağlanan içtihat birliğiyle toplumun hukuka ve yargıya olan güveni kazanılacaktır.
Yargıtay 8. Ceza Dairesi, 2022/220 E. , 2024/48 K.
“…Olağanüstü kanun yolu olan ve öğretide “olağanüstü temyiz” olarak adlandırılan kanun yararına bozmanın amacı hâkim veya mahkeme tarafından verilen ve istinaf veya temyiz incelemesinden geçmeksizin kesinleşen kararların Yargıtay’ca incelenmesini, buna bağlı olarak da kanunların uygulanmasında ülke sathında birliğe ulaşmak, hâkim veya mahkemelerce verilen cezaya ilişkin karar veya hükümlerdeki hukuka aykırılıkları toplum ve birey açısından hukuk yararına gidermektir. Olağanüstü bir kanun yolu olan kanun yararına bozma müessesesinin konusunu oluşturabilecek kanuna aykırılık halleri, olağan kanun yolu olan temyiz nedenlerine göre dar ve kısıtlı tutulduğunda kesin hükmün otoritesi korunmuş olur.”
KANUN YARARINA BOZMA TALEBİ HANGİ MERCİLER TARAFINDAN, NASIL
YAPILIR?
Adalet Bakanlığı, karar veya hükümde bir aykırılık olduğunu öğrendikten sonra o kararın veya hükmün Yargıtay tarafından bozulması talebini, hukuki nedenlerini de belirterek Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına yazılı olarak bildirir. Bunun üzerine Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı yazılı olarak bildirilen nedenleri aynen içeren, ilgili hükmün bozulması talebini içeren yazısını Yargıtay ilgili ceza dairesine verir. Adalet Bakanlığından istem geldiğinde, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığınca bu yola başvurulması zorunludur.
ADALET BAKANLIĞI’NA BAŞVURUYU KİMLER YAPABİLİR?
Dosyanın tarafları Adalet Bakanlığı’na kanun yararına bozma talebinde bulunabileceği gibi, mahkemeler ya da Cumhuriyet başsavcılıkları hukuka aykırılıkları kendiliğinden tespit ederek dosyayı Adalet Bakanlığı’na gönderebilir. Ayrıca istisnai bir durum olarak da Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı da bu yetkiyi kullanma hakkına sahiptir.
CMK’nın 309/4-d maddesinde belirtilen, hükümlünün cezasının kaldırılmasını ya da daha hafif bir cezanın verilmesini gerektirdiği hallerde kanun yararına bozma davası açma yetkisi re’sen Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı tarafından da kullanılabilir. Önemli noktalardan birisi şudur ki, kanun yararına bozma talebinde bulunulurken hukuka aykırılık sebeplerinin açık şekilde belirtilmesi ve açıklanması gerekmektedir. Aksi takdirde başvuru değerlendirmeye tabi tutulmayacaktır.
KANUN YARARINA BOZMAYA KONU OLABİLECEK KARARLAR NELERDİR?
İstinaf veya temyiz incelemesinden geçmeyen her türlü ceza mahkemesi kararı kanun yararına bozmanın konusu edilebilir. Örnekleri şu şekilde sıralamak mümkündür;
✓ Ağır Ceza Mahkemesi’nin infaz ile ilgili verdiği kesin nitelikteki kararları
✓ Kesinleşen HAGB kararları
✓ Savcılığın takipsizlik kararına karşı yapılan itiraz üzerine Sulh Ceza Hakimliği
tarafından verilen itirazın reddi kararları
✓ Cumhuriyet savcısının iddianamenin iadesine itiraz etmesi üzerine itirazı incelemeye
yetkili merciin itirazın reddi kararları
✓ Yargılamanın yenilenmesi başvurusunun reddine itiraz edilmesi üzerine yerel
mahkemenin verdiği kesin nitelikteki kararları
✓ Yetkisizlik kararının kaldırılması için yapılan itiraz üzerine mahkemenin itirazın reddi kararları aleyhinde kanun yararına bozma başvurusu yapılabilir. Bu konuda önemli bir hususta şudur ki kanun yararına bozma talebini incelemeye yetkili ilgili ceza dairesi Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı’nın kendisine ilettiği istem ile sınırlıdır. Talebin kapsamını genişleterek kendiliğinden incelemeye konu yapamaz.
KANUN YARARINA BOZMA YOUNA BAŞVURULAMAYACAK KARARLAR
NELERDİR?
Kanun maddesinden de anlaşılacağı üzere Olağan kanun yolları olan istinaf ve temyiz incelemesinden geçerek kesinleşen kararlar için bu yola başvurulamaz. İstinaf ve temyiz incelemesinden geçmeden kesinleşmiş bir karar olsa dahi,
✓ Hakimlerin veya mahkemenin takdir yetkisi alanına giren hususlar (takdirin yerinde olup
olmadığı, takdir yanılgıları vs.)
✓ Sanık lehine sonuç doğurmayacak başvurular kanun yararına bozmanın konusu
olamaz.
Ayrıca yasa değişiklikleri nedeniyle ortaya çıkan uyuşmazlıklar da bu kapsamda
değerlendirilemeyeceklerdir.
Yargıtay 7. Ceza Dairesi, 2023/13748 E. , 2024/2786 K.
“…Olağanüstü bir kanun yolu olan kanun yararına bozma müessesesinin konusunu oluşturabilecek kanuna aykırılık halleri, olağan kanun yolu olan temyiz nedenlerine göre dar ve kısıtlı tutulduğunda kesin hükmün otoritesi korunmuş olur.
26.10.1932 gün ve 29/12 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararı ve bu karar esas alınmak suretiyle verilen Yargıtay Ceza Genel Kurulu ve Özel Dairelerin süreklilik arz eden kararlarında da belirtildiği üzere, kabul edip etmemenin hakim veya mahkemenin takdirine bağlı olduğu istekler hakkında verilen kararlar ile kanıtların değerlendirilmesine ve şahsi hakka ilişkin kararlar kanun yararına bozma konusu olamayacağı belirlenmekle Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının kanun yararına bozma isteminin reddine karar vermek gerekmiştir.”
Yargıtay 2. Ceza Dairesi, 2023/29681 E. , 2024/9791 K.
“…Kanun yararına bozma yasa yoluna, temyiz/istinaf incelemesinden geçmeksizin kesinleşmiş hüküm ve kararlara karşı başvurulabilmesi mümkün olup, kesin hükmün otoritesinin zedelenmemesi gerektiğinden, hukuka aykırılıkların ciddi boyutlara ulaşması yanında, maddi meseleye ilişkin kanıtların takdirinde yanılgıya düşüldüğünden bahisle kanun yararına bozma isteminde bulunulamayacağı gibi hakimin takdir yetkisi kapsamına giren hususlar ile takdirin hatalı kullanılması ile ilgili hukuka aykırılıklar yönünden de kanun yararına bozma yasa yoluna gidilmesi olanaklı bulunmamaktadır. Yasa yolunun bu özelliği nedeniyle, hakimin takdirini hatalı kullanmasına ilişkin hususlardaki hukuka aykırılıklar, sadece olağan denetim yolu olan temyiz/istinaf incelemeleri sırasında dikkate alınabilecektir. İnceleme konusunu oluşturan davada olduğu gibi kanıtların takdir ve değerlendirilmesinde yanılgıya düşüldüğünden söz edilerek hükümlü hakkında 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 145. maddesinin tartışılması gerektiğinden bahisle kanun yararına bozma yasa yoluna
başvurma olanağı bulunmadığından kanun yararına bozma talebinin reddine karar
verilmiştir.”
Yargıtay 2. Ceza Dairesi, 2023/25278 E. , 2023/6312 K.
“…Hâkimin takdirini hatalı kullanmasına ilişkin hususlardaki hukuka aykırılıklar, sadece olağan denetim yolu olan temyiz/istinaf incelemeleri sırasında dikkate alınabilecektir. İnceleme konusunu oluşturan davada olduğu gibi kanıtların takdir ve değerlendirilmesinde yanılgıya düşüldüğünden söz edilerek hükümlünün eyleminin hırsızlık değil nitelikli dolandırıcılık suçunu oluşturduğundan bahisle kanun yararına bozma yasa yoluna başvurma olanağı bulunmadığından, kanun yararına bozma talebinin reddine karar verilmiştir.”
KANUN YARARINA BOZMA BAŞVURUSU NE ŞEKİLDE SONUÇLANIR?
(YARGITAYIN İNCELEMESİ VE KARARI)
Hukuka aykırılığı iddia edilen karar, Adalet Bakanlığı’nca yazılı olarak Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı’na iletilir. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, bu nedenleri aynen yazarak karar veya hükmün bozulması istemini içeren yazısını Yargıtay’ın ilgili ceza dairesine verir. Yargıtay’ın ceza dairesi ileri sürülen nedenleri yerinde görürse, karar veya hükmü kanun yararına bozar. (CMK m.309/3)
İlgili daire, belirtilen hukuka aykırılıkların esaslı olup olmadığı ve hükmün bozulup bozulmaması gerektiği yönündeki incelemesini dosya üzerinden yapar. Yapılan inceleme sonunda, kanun yararına bozma davasının kabulüne ya da reddine karar verilir.
REDDEDİLMESİ HALİNDE NE OLUR?
Yargıtay’ın başvuruyu reddetmesi halinde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı itiraz yoluna başvurulabilir.
Yargıtay ceza dairelerinden birinin kararına karşı Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, re’sen veya istem üzerine, ilâmın kendisine verildiği tarihten itibaren bir ay içinde Ceza Genel Kuruluna itiraz edebilir. (CMK, M.308, f.1)
İtiraz üzerine dosya, kararına itiraz edilen daireye gönderilir. Daire, mümkün olan en kısa sürede itirazı inceler ve yerinde görürse kararını düzeltir; görmezse dosyayı Yargıtay Ceza Genel Kuruluna gönderir.(CMK, M.308, f.2,3)
YCGK’nin inceleme sonucu verdiği kararlar kesindir.
KABUL EDİLMESİ HALİNDE NE OLUR?
Yargıtay’ın ceza dairesi ileri sürülen nedenleri yerinde görürse, karar veya hükmü kanun yararına bozar. (CMK, M.309, f.3)
Yargıtay 9. Ceza Dairesi, 2023/12818 E. , 2024/383 K.
“…5271 sayılı Kanun’un 160 ıncı maddesinde, “(1) Cumhuriyet savcısı, ihbar veya başka bir suretle bir suçun işlendiği izlenimini veren bir hâli öğrenir öğrenmez kamu davasını açmaya yer olup olmadığına karar vermek üzere hemen işin gerçeğini araştırmaya başlar.
(2) Cumhuriyet savcısı, maddî gerçeğin araştırılması ve adil bir yargılamanın yapılabilmesi için, emrindeki adlî kolluk görevlileri marifetiyle, şüphelinin lehine ve aleyhine olan delilleri toplayarak muhafaza altına almakla ve şüphelinin haklarını korumakla yükümlüdür.” hükümlerine yer verilmiştir.
Yukarıda anılan madde uyarınca, şüphelinin ifadesine başvurulup savunma ve delillerinin tespit edilmesi, şikayetçi vekili tarafından gösterilen tanıkların dinlenilmesi, şikayetçinin adli raporunun tespit edilmesi, çocuğun babasının tespitine ilişkin olarak DNA raporu alınması ile re’sen tespit edilecek bütün deliller toplandıktan sonra oluşacak kanaate göre bir karar verilmesi gerektiği gözetilmeden, itirazın kabulü yerine yazılı şekilde reddine karar
verilmesinde isabet görülmemiştir.”
BOZMA KARARI VERİLMESİ NASIL SONUÇ DOĞURUR?
CMK’nin 309/4. fıkrası gereğince bozma sonrası yapılacak işlemler şu şekildedir:
YENİDEN YARGILAMAYI GEREKTİRENLER
Kanun yararına bozma talebinin nedeni davanın esasını çözmeyen bir karara ilişkin ise ya da Mahkûmiyete ilişkin hükmün, davanın esasını çözmeyen yönüne veya savunma hakkını kaldırma veya kısıtlama sonucunu doğuran usul işlemlerine ilişkin ise kararı veren hâkim veya mahkeme, gerekli inceleme ve araştırma sonucunda yeniden karar verir. Bu hüküm, önceki hükümle belirlenmiş olan cezadan daha ağır olamaz.
YENİDEN YARGILAMAYI GEREKTİRMEYENLER
Eğer talebin nedeni davanın esasını çözüp de mahkûmiyet dışındaki hükümlere ilişkin ise aleyhte sonuç doğurmaz ve yeniden yargılamayı gerektirmez. Hükümlünün cezasının kaldırılmasını gerektiriyorsa cezanın kaldırılmasına, daha hafif bir cezanın verilmesini gerektiriyorsa bu hafif cezaya Yargıtay ceza dairesi doğrudan hükmeder.
KANUN YARARINA BOZMADA DİRENME YASAĞI VAR MIDIR?
CMK’nın 309/5. maddesi gereği kanun yararına bozma kararına karşı direnme imkânı bulunmamaktadır.
KANUN YARARINA BOZMA TALEBİNDE ZAMANAŞIMI VAR MIDIR?
Kanun’da herhangi bir hak düşürücü süre düzenlenmemiştir.
KANUN YARARINA BOZMANIN İNFAZA ETKİSİ NEDİR?
Bu kanun yoluna başvurulması infazın kendiliğinden durması sonucunu doğurmaz. İnfazın durdurulması ilgili Yargıtay ceza dairesine ya da dosyanın gönderildiği yerel mahkemeye talep oluşturmak suretiyle sağlanabilir.
Kanun yararına bozma yoluyla verilen kararlar, infaz süresi açısından hükümlü aleyhine
uygulanamaz.
KANUN YARARINA TEMYİZ
HMK, Madde 363’te düzenlenmiştir. Şöyle ki;
HMK, M.263
(1)İlk derece mahkemelerinin kesin olarak verdikleri kararlar ile istinaf incelemesinden geçmeden kesinleşmiş bulunan kararlarına ve bölge adliye mahkemesi hukuk dairelerinin ilk derece mahkemesi sıfatıyla kesin olarak verdikleri kararlar ile yine bu sıfatla verdikleri ve temyiz incelemesinden geçmeden kesinleşmiş bulunan kararlarına karşı, yürürlükteki hukuka aykırı bulunduğu ileri sürülerek Adalet Bakanlığı veya Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından kanun yararına temyiz yoluna başvurulur.
(2) Temyiz talebi Yargıtayca yerinde görüldüğü takdirde, karar kanun yararına bozulur. Bu bozma, kararın hukuki sonuçlarını ortadan kaldırmaz.
(3) Bozma kararının bir örneği Adalet Bakanlığına gönderilir ve Bakanlıkça Resmî Gazetede
yayımlanır.
Yargıtay 3. Hukuk Dairesi, 2021/5174 E. , 2021/13606 K.
“…Kanunun anılan maddesinin gerekçesinde, “Yargıtay, yaptığı incelemede uygulamanın
yanlış olduğu sonucuna ulaşırsa, kararı kanun yararına bozacaktır. Kanun yararına bozma istemi kabul edilir ve bozma kararı verilirse, bu bozma, kararın hukuki sonuçlarını ortadan kaldırmayacaktır.” şeklinde yazılı olduğu görülmektedir. Eldeki dosyada, İstanbul Anadolu 2. Tüketici Mahkemesi’nin 16/06/2015 tarih ve 2015/419 E. – 2015/921 K. sayılı kararına karşı Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından kanun yararına bozulmasının talep edildiği, talep üzerine de Kapatılan 13. Hukuk Dairesi’nin 25/06/2018 tarih ve 2017/4573 E.- 2018/7254 K. sayılı Kanun Yararına Bozma kararı verildiği anlaşılmaktadır. Az yukarıda anılan yasal düzenlemelerden anlaşılacağı üzere, kanun yararına bozma kararları sonuca etkili olmayıp mahkemece verilen kararın dairemizce kanun yararına bozulmasına karar verilmesi üzerine yeniden esasa kaydedilerek yerel mahkemece yeniden karar verilmesi yok hükmündedir. O halde mahkemece, kanun yararına bozma ilamına uyularak yeniden karar verilmesi usul ve yasaya aykırı olup bozmayı gerektirir.”
